Een groep Vlaamse wetenschappers en zorgprofessionals roept de overheid op om dringend maatregelen te nemen tegen de negatieve effecten van digitale technologie op kinderen en jongeren. In een open brief aan de regering pleiten zij voor een reeks ingrijpende hervormingen, waaronder een verbod op sociale media voor jongeren onder de 16 jaar.

De initiatiefnemers waarschuwen dat de huidige aanpak – die vooral inzet op mediawijsheid – onvoldoende is om kinderen te beschermen. Uit onderzoek blijkt dat slechts 30 procent van de ouders nog duidelijke afspraken maakt over schermtijd met kinderen vanaf 12 jaar. Vooral kwetsbare groepen, zoals kinderen uit kansarme milieus of het buitengewoon onderwijs, dreigen hierdoor zonder begeleiding overgeleverd te worden aan verslavende technologie.

De brief, gepubliceerd op het platform Kids Unplugged, bevat zeven concrete beleidsvoorstellen. Centraal daarin staat de verhoging van de minimumleeftijd voor sociale media van 13 naar 16 jaar. Vlaanderen zou zich daarmee aansluiten bij landen zoals Frankrijk en Australië, die al strengere leeftijdsgrenzen hanteren.

Daarnaast vragen de wetenschappers om Europese wetgeving die techbedrijven verplicht om verslavende algoritmes te beperken. Ook willen ze dat er een onafhankelijke expertengroep komt die beleid ontwikkelt om de digitale leefomgeving van jongeren gezonder te maken.

Hun oproep wordt ondersteund door een grootschalig WHO-onderzoek uit september 2024, waarin gegevens van 280.000 kinderen wereldwijd werden geanalyseerd. De studie toont aan dat overmatig schermgebruik sterk samenhangt met onder meer slechtere schoolprestaties, slaapstoornissen, aandachtsproblemen, mentale gezondheidsklachten en een toename van bijziendheid.

Volgens de experts is het tijd voor een paradigmaverschuiving: “We moeten stoppen met het idee dat het de verantwoordelijkheid van het kind of de ouder alleen is. De overheid moet ingrijpen en duidelijke grenzen stellen aan de invloed van digitale technologie.”

Zonder méér en betere digitale bescherming, verliezen we een generatie

Zeventien experts en organisaties in de psychiatrie, psychologie, pedagogie en neurologie richten zich vandaag in een open brief tot de Vlaamse Regering. Hun boodschap is dringend en duidelijk: kinderen en jongeren moeten beter beschermd worden tegen de schadelijke effecten van overmatig schermgebruik en sociale media.

Volgens hen zijn er vandaag genoeg wetenschappelijke aanwijzingen: verhoogd risico op aandachtsproblemen, slaapproblemen, spraak- en taalachterstand, emotionele en sociale ontwikkelingsproblemen, slecht eetgedrag, negatief lichaamsbeeld en dalende cognitieve prestaties. Het is tijd om het voorzorgsprincipe serieus te nemen en daadkrachtig in te grijpen.

De open brief stelt zeven concrete beleidsmaatregelen voor, waaronder het optrekken van de minimumleeftijd voor sociale media naar 16 jaar, het herzien van het officiële advies voor ouders over schermgebruik, smartphones en sociale media en een brede sensibiliseringscampagne. Volgens de initiatiefnemers is dit geen vrijblijvende menukaart, maar een noodzakelijke totaalaanpak. Mediawijsheid alleen volstaat niet meer – het is duidelijk dat fundamentele beleidsmaatregelen vereist zijn.

De brief is een initiatief van KidsUnplugged, een burgerbeweging die ouders, professionals en beleidsmakers samenbrengt rond digitale gezondheid bij kinderen. Via KidsUnplugged kunnen ouders een pact ondertekenen om de aankoop van een smartphone voor hun kinderen uit te stellen, maar dit is niet voldoende. Deze oproep is een wake-up call. Volgens de ondertekenaars hinkt het beleid achterop op wetenschappelijke inzichten en de dagelijkse realiteit van ouders en hulpverleners.

De negatieve impact van sociale media is een grote bezorgdheid voor de ondertekenaars. “We beseffen vaak te weinig dat kinderen nog niet alle vaardigheden ontwikkeld hebben om met schermen en sociale media om te gaan”, zegt kinderpsychiater Binu Singh. “Het is alsof je een baby op een loopfiets zet — het kán gewoon nog niet. Alleen is het bij schermgebruik veel minder zichtbaar wanneer iemand er nog niet rijp voor is.”

Dr. Theo Compernolle, neuropsychiater en auteur van “Ontketen het brein van je kind” stelt: “Scrollen is als een zakje drugs: bodemloos, gedeald door gewetenloze antisociale media, geholpen door onwetende ouders en politici die hun ogen sluiten voor de risico’s voor kinderen, volwassenen en de maatschappij. Elke swipe belooft iets beters, elke refresh een nieuwe dopaminestoot, als motten aangetrokken door het blauwe licht van onze schermpjes met hun oneindige stroom van inhoud die onze aandacht steelt zonder echte voldoening terug te geven”.

“De invloed van digitalisering en sociale media op de jeugd is onmiskenbaar en is helaas ook voelbaar in onze kinderpsychiatrische consultaties”, zegt Sofie Crommen, kinder- en jeugdpsychiater en voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Kinderpsychiaters. “Polarisering is niet het antwoord op dit vraagstuk. Maar er is wél dringend nood aan een brede aanpak die inzet op gezonder digitaal gebruik, voor én door iedereen”.
“Jongeren moeten grenzen leren aanvaarden en negatieve gevoelens leren hanteren. Tegelijk moeten ouders, scholen en begeleiders het goede voorbeeld geven. Ze moeten ook duidelijke kaders bieden en jongeren ondersteunen. En technologiebedrijven dragen een grote verantwoordelijkheid om onze jeugd beter te beschermen.”

Professor Binu Singh waarschuwt nog: “Dit gaat niet alleen over jongeren en sociale media. Het hele schermgebruik van kinderen verdient aandacht. Ook baby’s, peuters en kleuters krijgen té vroeg een scherm voorgeschoteld, bijvoorbeeld om ze rustig te houden bij het eten. We mogen niet denken dat het geen kwaad kan of dat het wel vanzelf goedkomt. ”

KidsUnplugged voegt toe: “We krijgen wekelijks vragen van ouders, leerkrachten en hulpverleners die zich machteloos voelen. Er is een groeiend besef dat de situatie niet langer houdbaar is. Deze brief bevestigt dat het vijf na twaalf is om het geweer van schouder te veranderen”.

De ondertekenaars roepen de Vlaamse Regering op om verantwoordelijkheid te nemen voor het mentaal welzijn van een generatie kinderen die opgroeit in een digitale omgeving zonder voldoende bescherming. Ze pleiten ervoor om niet te wachten op de broodnodige regulering van technologiebedrijven, maar om nu al in te grijpen. Lees de volledige open brief hier.

Marie Loop, pedagoog en auteur van Generatie Groei (2020).

Onze kinderen zijn ongevraagd proefkonijn in het grootste sociale experiment ooit. Ik voorspel dat we binnen tien jaar vol ongeloof terugkijken op deze periode – en ons huidig onvermogen om hen te beschermen.

Prof. em. dr. Myriam Vervaet, expert eetstoornissen. Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Universiteit Gent.

Persoonlijke groei omvat onder meer dat men informatie over zichzelf en zijn omgeving kan beoordelen en verwerken, en dat men andermans emoties en intenties kan inschatten, alsook
de regels, normen en waarden van de samenleving waarin men functioneert. Dat is pas mogelijk bij voldoende maturiteit.

Over ontwikkeling en gedrag:

Tegen het einde van de lagere school, tussen 9-12 jaar, maken kinderen een grote sprong in hun sociale ontwikkeling. Het is geen goed idee om die cruciale vaardigheden vooral te leren in een virtuele wereld, waar weinig grenzen of correctie bestaan. In de echte wereld ziet en ervaart een kind van mens tot mens de impact van eigen handelen en spreken. Dit krachtig leermiddel valt weg online.

Website: www.kidsunplugged.be