PubHubs in de praktijk: gebruiksscenario’s als sleutel tot succes

Wanneer burgers elkaar online willen ontmoeten, doen ze dat noodgedwongen vaak op sociale netwerken die zijn ontwikkeld door grote buitenlandse tech-bedrijven. Dat is verre van ideaal, aangezien privacy en andere publieke waarden niet gewaarborgd zijn op sociale mediaplatforms zoals Facebook. Daarom besloten hoogleraren Bart Jacobs van de Radboud Universiteit en José van Dijck van de Universiteit Utrecht in 2021 om een nieuw Nederlands communitynetwerk te ontwikkelen: PubHubs. Dat is een afkorting van Public Hubs. Voor welke toepassingen kunnen organisaties PubHubs inzetten? En wat hebben ze nodig om dat succesvol te doen? Dat test het onderzoeksteam van lector Civic Interaction Design Martijn de Waal van de Hogeschool van Amsterdam dit jaar met ondersteuning van SIDN fonds in een aantal concrete gebruikerscases overal in het land. 

Het probleem?

“Om een democratie goed te laten functioneren, heb je naast de markt en de staat ook een sterke burgersamenleving nodig. Die bestaat uit publieke organisaties zoals bibliotheken en omroepen, burgerinitiatieven, ngo’s, vrijwilligersorganisaties, enzovoorts. Tegenwoordig gebruiken veel van deze organisaties en initiatieven digitale platformen zoals Facebook voor onderlinge communicatie en uitwisseling. Helaas zijn de meeste van die platformen ontworpen volgens de logica van de markt. Ze zijn ingericht op winstmaximalisatie. Gebruikersprofielen worden gebruikt als handelswaar. En doordat de identiteit van gebruikers slecht wordt gecontroleerd, krijgen nepnieuws en cybercriminaliteit de ruimte. Dat alles is niet bevorderlijk voor het onderling vertrouwen tussen burgers. Bovendien komen publieke waarden in de samenleving daardoor onder druk te staan. Daarover schreef ik in 2016 al samen met hoogleraren José van Dijck van de Universiteit Utrecht en Thomas Poell van de Universiteit van Amsterdam het boek De platformsamenleving. PubHubs is een poging om een alternatieve richting in te slaan: om technologie in te zetten om het democratische proces juist te verstevigen.”

PubHubs is ontworpen op basis van publieke waarden zoals privacy en vertrouwen. Daarmee kunnen organisaties een alternatief bieden aan leden en betrokkenen dat is gebaseerd op publieke waarden.

Martijn de Waal (Hogeschool van Amsterdam)

Welke publieke waarden weerspiegelt PubHubs?

“Privacy en het creëren van een veilige, vertrouwde omgeving voor communicatie. Dat zijn belangrijke publieke waarden voor PubHubs. Het communitynetwerk bestaat uit verschillende afzonderlijke Hubs die door een publieke organisatie worden beheerd. Dat kan een museum zijn, gemeente, onderwijsinstelling of patiëntenvereniging. Iedere Hub kent een aantal Rooms waar groepen mensen met elkaar kunnen chatten en berichten kunnen plaatsen. Organisaties kunnen voorwaarden stellen aan deelnemers om een Room te kunnen betreden. Bijvoorbeeld dat ze in een bepaalde woonplaats wonen, ouder of juist jonger zijn dan een bepaalde leeftijd, of betrokken zijn bij een patiëntenvereniging, bijvoorbeeld als arts of als patiënt.”

Dus je identiteit is niet bekend bij PubHubs?

“Niet je totale identiteit, alleen aspecten ervan. Of iemand toegang mag tot een bepaalde room, wordt gecontroleerd op een privacyvriendelijke manier, met de Yivi-app. In die app kun je allerlei geverifieerde kenmerken over jezelf opslaan. Naar buiten toe toon je alleen dat deel dat relevant is voor een bepaalde toepassing. Zo kun je bijvoorbeeld bewijzen dat je 18+ bent of in Amsterdam woont. En op een soortgelijke manier kun je bijvoorbeeld bewijzen dat je lid bent van een patiëntenvereniging. Deze attribuutgebaseerde authenticatiemethode maakt het mogelijk om in vertrouwen te communiceren met elkaar. Je weet namelijk dat je niet spreekt met een digitale trol van een trollenboerderij in Sint-Petersburg. Dus als je lid bent van een besloten Room van een patiëntenvereniging-Hub, dan weet je zeker dat je onder lotgenoten bent. PubHubs is daardoor een veilige plek voor het uitwisselen van ervaringen, om elkaar te ondersteunen, of van elkaar te leren. Bovendien krijg je in iedere Hub een ander pseudoniem. Dus als je bij de bibliotheek inlogt, kan niemand aan je profiel zien dat je ook lid bent van een patiëntenvereniging.”

Wat hebben organisaties aan PubHub?

“PubHubs is ontworpen op basis van publieke waarden zoals privacy en vertrouwen. Daarmee kunnen organisaties een alternatief bieden aan leden en betrokkenen dat is gebaseerd op publieke waarden. Gebruikersdata worden niet verkocht. De software probeert niemand te manipuleren. Ook al vinden veel organisaties dit belangrijke waarden, het is tegelijkertijd ook wat abstract voor ze. Ze zien meestal niet meteen hoe ze PubHubs in zouden kunnen zetten. Samen met een aantal organisaties gaan wij daarom een reeks gebruikerscases ontwikkelen: heel concrete toepassingen die laten zien hoe ze PubHubs kunnen gebruiken. Tegelijkertijd moet het platform zelf daarvoor natuurlijk ook zo ontwikkeld worden dat het gebruiksvriendelijk is en aansluit bij ieders behoeftes. We gaan alle stappen in het aanmeldproces en het gebruik van PubHubs opnieuw bekijken en suggesties voor verbetering doen.”

Wat gaat dit project opleveren?

“We willen aantonen dat deze technologie echt waarde kan toevoegen, maar dat willen we wel doen vanuit de werkelijke behoeftes van organisaties. Juist door cases zo concreet mogelijk uit te werken samen met organisaties, kunnen we PubHubs op de kaart zetten. Wie binnen de organisatie gaat de Hub bijvoorbeeld opzetten en modereren? Welke afdeling gaat er berichten op plaatsen? Hoe worden gebruikers gewezen op het bestaan van de Hub? Mag iedereen toegang tot een bepaalde Room of alleen mensen met een bepaalde eigenschap of een bepaald lidmaatschap? Zo checken we stap voor stap hoe PubHubs nog beter kan aansluiten op de praktijk. Daarbij letten we niet alleen op functionaliteiten, maar ook op gebruiksgemak. Zo moeten gebruikers tijdens het aanmeldproces bijvoorbeeld eerst de Yivi-app installeren. We willen voorkomen dat ze tijdens dat proces afhaken. Alle stappen moeten daarom zo soepel mogelijk verlopen. Daarnaast moet het vanuit het hoofdscherm in een oogopslag duidelijk zijn wat je met de software kunt doen. Ook visueel moet de software zo aantrekkelijk mogelijk zijn. Kun je medegebruikers bijvoorbeeld makkelijk herkennen, zelfs als ze een pseudoniem gebruiken, omdat ze hun profiel op allerlei manieren kunnen personaliseren? Het doel is dat onze bevindingen het ontwikkelproces gaan voeden. Als onderzoekers hebben we bovendien een bredere vraag: wat is er in het algemeen nodig om technologie die publieke waarden weerspiegelt ook in de praktijk tot een succes te maken?”