Online geweld

Uit het nieuwe Kaspersky State of Stalkerware 2023-rapport blijkt dat maar liefst 38 procent van de Nederlandse consumenten het acceptabel vindt om hun partner zonder toestemming digitaal te monitoren. In 2021 ging dat nog om 30 procent, wat aangeeft dat cyberstalking in Nederland een steeds groter probleem is. Daarnaast blijkt uit het rapport dat Nederland nu het zevende meest getroffen land in Europa is voor gevallen van ‘stalkerware’-software op mobiele apparaten, de meest voorkomende vorm van cyberstalking die kan leiden tot huiselijk geweld.

Het nieuwe State of Stalkerware-rapport werpt een licht op stalkerware als de meest voorkomende vorm van digitaal misbruik. Uit het onderzoek, dat werd afgenomen onder meer dan 20.000 mensen over de hele wereld, blijkt dat cyberstalking nu pandemische proporties heeft aangenomen en stilletjes bijna elk land heeft geïnfiltreerd. Stalkerware is vrij verkrijgbare software die zonder toestemming stiekem op het apparaat van een persoon kan worden geïnstalleerd en is ontworpen om activiteiten in realtime te volgen. Bijvoorbeeld het volgen van iemands locatie, toegang krijgen tot berichten en browsergeschiedenis en het opnemen van audio of video.

Zorgen om privacy, maar bewustzijn over stalkerware is laag

Steeds meer Nederlanders maken zich zorgen over hun digitale privacy. In 2021 gaf 20 procent aan dat zij zich zorgen maken of maakten dat hun partner hun digitale privacy schendt. Dat percentage is in het nieuwe rapport gestegen naar maar liefst 36 procent. Ondanks deze groeiende bezorgdheid, is de kennis van stalkerware laag: 49 procent van de respondenten geeft toe dat ze niet weten wat het is, en nog eens 15 procent geeft aan het niet zeker te weten. Vrouwen toonden een groter gebrek aan bewustzijn: 56 procent gaf aan niet te weten wat stalkerware inhoudt, slechts 42 procent is zich ervan bewust dat stalkerware screenshots kan maken en 51 procent is zich ervan bewust dat het video of audio kan opnemen.

Philomenia Arissen, ervaringsdeskundige online stalking:

Stalking wordt helaas nog steeds onderschat. Wat vaak onschuldig lijkt en start in een relatie, gaat door na het beëindigen van die relatie. Zo kan iemand in een relatie de ander erg controleren of controle uitoefenen door bijvoorbeeld ongevraagd in je telefoon te kijken. En dat controleren kan na de relatie doorslaan in (online) stalking en belagen. Het lastige hieraan is dat het vaak subtiel begint, maar uiteindelijk tot iets groots kan uitgroeien terwijl het lastig is om te bewijzen dat een specifiek persoon je online stalkt. En als iemand je online stalkt en weet waar je bent, kan dat ook makkelijk leiden tot fysieke stalking. De emotionele en psychische impact is groot en wordt onderschat doordat hulpinstanties er geregeld te weinig of geen verstand/ervaring van of mee hebben. Het is daarom belangrijk dat er voorlichting wordt gegeven aan individuen en instanties over (online) stalking. Zowel over wat het precies is, wanneer je ermee te maken hebt, hoe je het kan voorkomen en hoe je je kan beschermen als het je helaas overkomt. Want wat vaak onschuldig begint of lijkt, kan grote gevolgen hebben.

Normaal

In een schijnbare normalisering van het probleem gaf 38 procent van de Nederlandse respondenten aan dat ze cyberstalking van partners zonder toestemming ‘acceptabel’ vinden. Het onderzoek laat daarnaast zien dat er een zorgwekkende trend is rond digitaal vertrouwen en het niveau van toegang dat mensen vrijelijk weggeven. Een ruime meerderheid (62%) van de ondervraagde Nederlandse volwassenen geeft toe hun partner volledige toegang te geven tot hun telefoon, waarbij vrouwen dit vaker doen. Maar daar blijft het niet bij. Nederlanders delen massaal wachtwoorden van streamingdiensten (72%), geven toegang tot foto’s (67%), contactlijsten (67%) en zelfs beveiligingsapparaten (59%). En dat is ernstig, zeker omdat streamingdiensten geolocaties kunnen onthullen en het daarmee gebruikt kan worden om iemand online in de gaten te houden.

Lara Hemstede, ervaringsdeskundige:

Het gevaar van spyware en stalkerware schuilt in hun laagdrempelige installatie, terwijl slachtoffers vaak geen idee hebben dat ze online worden gemonitord. Dit onderstreept de dringende noodzaak van bewustwording rondom dit onderwerp. Het is cruciaal dat mensen zich bewust worden van wat er online allemaal mogelijk is, zodat ze zich kunnen beschermen tegen cyberstalking. Stalkerware kan bijvoorbeeld gemakkelijk toegang krijgen tot privéberichten en real-time locatiegegevens, waardoor een stalker precies kan zien waar iemand is en met wie ze afspreken. Dit maakt fysiek stalken enorm makkelijk, met alle gevaren van dien. In sommige gevallen kunnen ze zelfs op afstand alles afluisteren of de camera activeren om te zien wat er gebeurt, wat de inbreuk op je privacy immens maakt.

 Het misbruik van digitale toegang en het gebrek aan bewustzijn over stalkerware hebben gevolgen voor de echte wereld. Het rapport toont aan dat 37 procent van de Nederlandse volwassenen isgestalkt door middel van technologie, en 39 procent heeft te maken gehad met een vorm van misbruik door een huidige of vorige partner. Bovendien heerst er verwarring over de juiste reactie op stalkerware; 38 procent van degenen die op de hoogte zijn van stalkerware op hun apparaten, zou ervoor kiezen om het te verwijderen. Deze methode wordt echter niet aanbevolen omdat het mogelijke gevolgen kan hebben voor de fysieke veiligheid.

De 10 meest voorkomende tekenen dat je digitaal wordt gestalkt & wat je moet doen als je denkt dat je slachtoffer bent

Een ongelukkig element aan daten in het digitale tijdperk is de mogelijk om gestalkt te worden. Volgens recent onderzoek van Kaspersky blijkt dat bijna een kwart (23%) van de Nederlandse respondenten wel eens is gestalkt door iemand met wie ze net aan het daten waren. Maar als we het daten achterwege laten, blijkt dat meer dan een derde (37%) van de Nederlanders online is gestalkt.

Ondanks onschuldige ‘due diligence’ of het doen van een ‘back ground check’ waarbij een potentiële aanbidder stiekem iemands sociale netwerk bekijkt, is cyberstalking veel onheilspellender. Dat komt vooral omdat we gewend zijn geraakt aan het overmatig delen van persoonlijke informatie zoals foto’s en wachtwoorden.

Hieronder vind je een top 10 van de meest voorkomende manieren om erachter te komen of je het risico loopt om gestalkt te worden. Dit lijstje is gerangschikt op basis van de onderzoekscijfers in volgorde van waarschijnlijkheid:

1. Er verschijnen ongewenste e-mails of berichten op je apparaten.
2. Je locatie-instellingen kunnen willekeurig worden geactiveerd.
3. Je apparaat sluit onverwachts af, start opnieuw op of apps worden afgesloten.
4. De online status verandert zonder dat je het door hebt.
5. Iemand anders wordt zich te veel bewust van je dagelijkse activiteiten.
6. Privacy-instellingen op je sociale media-accounts worden gewijzigd.
7. Ongebruikelijke app-suggesties verschijnen op je apparaat.
8. Je batterij loopt sneller leeg dan normaal, wat suggereert dat er in stilte monitoringsoftware (vaak stalkerware genoemd) op je telefoon is geïnstalleerd zonder je toestemming.
9. Berichten zijn gemarkeerd als “gelezen” voordat je ze hebt gezien.
10. Netwerkstoringen/slecht bereik.

Als je vermoedt dat je digitaal wordt gestalkt, is dat nooit jouw schuld. Toch is het handig om deze stappen/voorzorgsmaatregelen overwegen:

1. Documenteer alle verdachte of intimiderende communicatie, inclusief data, tijden en details.
2. Verbeter de beveiliging van je apparaten door sterke, unieke wachtwoorden in te stellen en twee-staps-verificatie in te schakelen.
3. Neem de controle over je online aanwezigheid terug door je privacy-instellingen aan te passen en na te denken voordat je gevoelige informatie deelt.
4. Zoek emotionele steun bij vertrouwde personen of hulporganisaties en overweeg juridische of wethandhavingsdeskundigen te raadplegen om gevallen van intimidatie te melden.
5. Als je vermoedt dat er stalkerware-apps op je apparaat zijn geïnstalleerd zonder je toestemming, verwijder deze dan niet omdat dit je misbruiker kan waarschuwen. Zoek in plaats daarvan hulp bij de Coalition Against Stalkerware, met een nieuw apparaat of de telefoon van een vriend.