SIDN: ‘Zorgen om digitale afhankelijkheid Nederland’

“Er is dringend behoefte aan een Europees actieplan om ons digitale landschap grondig te vernieuwen,” stelt Claes de Vreese, de nieuwe voorzitter van het SIDN fonds en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Hij volgt schrijver en jurist Roxane van Iperen op, die sinds 2017 voorzitter was van de Raad van Advies van het fonds (de eerste vier jaar samen met ZKH Prins Constantijn van Oranje).

De Vreese wijst op de groeiende afhankelijkheid van Nederland en Europa van Amerikaanse techgiganten, een situatie die volgens hem sinds de inauguratie van Trump een nieuwe dimensie heeft gekregen. “Onze overheid, ons onderwijs, de energie- en watervoorziening – alles draait op deze buitenlandse systemen, zonder stevige waarborgen voor controle en autonomie. Jarenlang zijn de risico’s daarvan onderschat.”
Van Iperen vult aan: “De realiteit heeft in snel tempo afgerekend met die naïviteit. Veel van wat we vreesden, is inmiddels werkelijkheid geworden.”

Volgens De Vreese is sinds januari een duidelijke machtsverschuiving zichtbaar in de Verenigde Staten. “Techbedrijven, politiek en kapitaal zijn daar volledig met elkaar verweven geraakt, met Elon Musk als sprekend voorbeeld binnen de Trump-regering. We spraken lang over ontwikkelingen die ‘eigenlijk’ niet wenselijk waren, maar inmiddels is het punt van vrijblijvendheid voorbij. Digitale soevereiniteit voor Europa en Nederland is een noodzaak geworden. We moeten nu handelen en een noodplan opstellen om het digitale ecosysteem in eigen handen te nemen. De overheid adviseert burgers om voorbereid te zijn op drie dagen autonomie. Maar ik vraag me sterk af of de overheid zelf 72 uur zelfstandig zou kunnen functioneren.”

Vooruitlopen op de troepen

Sinds de oprichting ruim tien jaar geleden, heeft het SIDN fonds als missie om bij te dragen aan “een sterk internet voor iedereen”, benadrukt De Vreese. “Het bestaan van het fonds is een groot goed. Vanaf het begin heeft het fonds vooropgelopen door innovatieve oproepen te doen en belangrijke projecten te ondersteunen, zoals initiatieven voor digitale weerbaarheid, verantwoorde kunstmatige intelligentie en het bestrijden van desinformatie.”

Hoe urgent dit is, blijkt volgens De Vreese uit de recente verschuivingen rondom generatieve AI: “In 2024 zeiden ontwikkelaars nog dat ze desinformatie niet zouden tolereren. Inmiddels schuiven ze die verantwoordelijkheid af op particuliere organisaties en de burger.”

Van Iperen onderstreept: “We zien dat de grondrechten van burgers steeds vaker onder druk staan, terwijl toezicht en controle achterblijven. Overheden horen monopolies te voorkomen, regulering op orde te brengen, burgers voor te lichten en grondrechten te beschermen. Maar ook het SIDN fonds speelt hierin een cruciale rol, door samen met partners te werken aan een sterk en verantwoord internet. Nu is hét moment om die impact verder te vergroten, bijvoorbeeld door nieuwe samenwerkingspartners te vinden.”

Democratische uitdagingen 

Volgens De Vreese draait het meer dan ooit om de democratische uitdagingen die de digitalisering met zich meebrengt. “De verantwoordelijkheid mag niet uitsluitend op de schouders van burgers komen te liggen. We hebben vooral projecten nodig die het internet zelf sterker en veiliger maken.”

De kracht van de Raad van Advies

Gelukkig zijn het fonds en de Raad van Advies goed toegerust voor deze taak, aldus De Vreese: “De Raad bestaat uit experts uit uiteenlopende disciplines – van juristen en onderwijsexperts tot technici. Deze diversiteit aan kennis maakt het mogelijk om vroegtijdig veelbelovende initiatieven te herkennen. Dat is echt de kracht van de Raad.”

Van Iperen besluit: “Misschien lijkt het soms op een strijd tussen David en Goliath, maar het is een strijd die we móeten aangaan.”