De Mediamonitor volgt al meer dan twintig jaar de ontwikkelingen in het media-aanbod en het mediagebruik. Door de jaren heen zijn door fusies en overnames steeds meer mediamerken in handen gekomen van minder bedrijven. Ook is er daardoor meer marktaandeel bij minder mediabedrijven komen te liggen. Het dagelijkse gebruik van de traditionele media – het kijken naar televisiezenders, luisteren naar radio en lezen van papieren dagbladen – daalt.

Vooral onder jongeren speelt het mediagebruik zich in toenemende mate online af en op platforms van grote internationale spelers. Deze ontwikkeling is een aantal jaren geleden ingezet en ook in 2022 zet dit door. De uitdagingen voor zowel mediabeleid als de mediasector zijn om onafhankelijk en divers media-aanbod te kunnen blijven waarborgen in het licht van deze ontwikkelingen. En om jongeren in een online omgeving in contact te laten komen met kwaliteitsmedia en professionele journalistiek.

In 2022 is opnieuw een afname waargenomen in het gebruik van traditionele media. Hoewel de coronacrisis tijdelijk leidde tot een sterke opleving van traditionele mediakanalen, is er nu weer sprake van een neerwaartse trend. Bovendien wordt de kloof tussen mediagebruik bij jongeren en oudere leeftijdsgroepen steeds groter. Terwijl 65-plussers voornamelijk vertrouwen op televisiezenders, radiozenders en dagbladen, geven jongeren de voorkeur aan sociale media, online video’s kijken en online audio beluisteren. Jongeren hebben steeds minder contact met lineaire televisie-uitzendingen en televisienieuws, en vertrouwen vooral op sociale media voor hun nieuwsvoorziening.

Afname aantal mediaspelers

TikTok revolutie

De groei van Google en Meta is afgevlakt als gevolg van de opkomende concurrentie van TikTok. Sociale media hebben een vaste plaats ingenomen in het dagelijkse mediagebruik, vooral onder jongeren. TikTok, samen met Instagram en Snapchat, wordt steeds populairder, en jongeren gebruiken TikTok ook steeds vaker voor nieuwsconsumptie. Het platform heeft wereldwijd een aanzienlijke omzetgroei doorgemaakt, die relatief sterker was dan die van gevestigde platforms zoals Google en Meta. Deze twee internationale spelers kregen voor het eerst in jaren te maken met een afvlakkende groei, gedeeltelijk als gevolg van de opkomst van nieuwe concurrenten. Als gevolg daarvan bleef het marktaandeel van Google en Meta in de digitale reclameomzet stabiel in 2022. Deze partijen behouden hun dominante positie, aangezien slechts 20 procent van de digitale reclameomzet wordt gegenereerd door mediabedrijven die zich op de Nederlandse markt richten.

RTL en streaming

Het voornemen van RTL Nederland en Talpa Network om te fuseren ontstond als reactie op de toenemende internationale concurrentie. Ze wilden hiermee sterker staan tegenover deze concurrentie. Echter, de Autoriteit Consument en Markt (ACM) keurde de voorgestelde fusie af vanwege zorgen over de mogelijke concentratie van macht op zowel de Nederlandse televisie-advertentiemarkt als de markt voor doorgifte van televisiezenders. Beide bedrijven concurreren online met internationale platforms voor advertentie-inkomsten, en RTL’s Videoland concurreert met internationale videostreamingdiensten om abonnees.

De beschikbaarheid van videostreamingdiensten is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Onderlinge concurrentie brengt echter financiële uitdagingen met zich mee voor deze platforms. Grote spelers zoals Netflix en Disney+ hebben nieuwe strategieën geïmplementeerd, zoals het toevoegen van reclame-abonnementen aan hun aanbod, iets wat Videoland al langer deed. Kleinere videostreamingdiensten, zoals Viaplay, beseffen dat onbeperkte groei moeilijk haalbaar is en richten zich meer op succesvolle genres, zoals sport.

Mediabedrijven zoals RTL Nederland, DPG Media en Mediahuis hebben in 2022 vergelijkbare omzetten behaald als in het succesvolle jaar 2021, maar de winst is bij de meeste van deze bedrijven gestagneerd of gedaald. Dit wordt toegeschreven aan macro-economische factoren, zoals inflatie en stijgende kosten, waaronder energie en papier. Uitgevers hebben gemerkt dat de uitgave van papieren media in 2022 uitdagend was, deels vanwege de krapte op de arbeidsmarkt en een tekort aan bezorgers.

Ondanks de sterke groei van digitale nieuwsabonnementen in de afgelopen jaren, blijft het overgrote deel van de inkomsten voor uitgevers afkomstig van papieren abonnementen. Maar in 2022 is de totale omzet uit de lezersmarkt voor het eerst gedaald door de afname van inkomsten uit papieren abonnementen. Het dagelijkse lezen van nieuwswebsites en apps, na een groeiperiode tijdens de coronacrisis, is in 2022 gestabiliseerd. Dit betekent dat nieuwsuitgevers worden geconfronteerd met de uitdaging om voldoende inkomsten te genereren uit hun digitale transformatie.

Helaas beschikken we niet over langdurige historische gegevens met betrekking tot het gebruik van online media. Via het NMO Mediatrends-rapport krijgen we een algemeen beeld van het dagelijkse gebruik van online video’s, online audio en sociale media. In Nederland maakt dagelijks 40 procent van de bevolking van 13 jaar en ouder gebruik van online tv en video, terwijl 38 procent online radio beluistert of muziek en podcasts streamt. Daarnaast gebruikt 58 procent van de Nederlanders sociale mediaplatforms, exclusief berichtendiensten.

Het gebruik van online video’s en audio is sinds 2021 licht toegenomen, terwijl het gebruik van sociale media stabiel is gebleven in zowel 2021 als 2022. Oudere leeftijdsgroepen geven de voorkeur aan traditionele mediakanalen, zoals televisie, radio en papieren dagbladen. In tegenstelling hiermee zijn jongeren voornamelijk actief op sociale mediaplatforms en maken ze gebruik van online tv en audio, waaronder het streamen van muziek en podcasts. Traditionele mediavormen, met name papieren dagbladen, worden door jongeren veel minder gebruikt.

Grote spelers

In geconcentreerde mediabranchemarkten domineren enkele grote spelers. De NPO, RTL en Talpa Network hebben samen 78 procent van de televisiemarkt in handen, terwijl op de radiomarkt de NPO, Talpa en DPG Media de belangrijkste spelers zijn en samen 75 procent van de markt bezitten. DPG Media zal naar verwachting een groter marktaandeel op de radiomarkt krijgen sinds de lancering van de nieuwe radiozender JOE in september 2023. Mediahuis zal ook een belangrijke speler worden op de radiomarkt na de overname van de zenders van RadioCorp en Radio Veronica. De NPO heeft al geruime tijd een leidende positie op verschillende mediagebieden, met het grootste marktaandeel op zowel de televisie- als radiomarkt en met NOS.nl als het meest gebruikte nieuwsplatform.

AI zal een grotere rol spelen in nieuwscreatie en -gebruik, zoals generatieve AI voor tekst, beeld, video en audio. Het zal ook efficiëntie en automatisering mogelijk maken, zoals AI-gegenereerde koppen en metadata. Dit biedt kansen, maar brengt ook risico’s met zich mee, zoals zorgen over het gebruik van nieuwsartikelen door AI-systemen en het risico op het verspreiden van onjuiste informatie. Nieuwe Europese wetgeving voor platforms en AI is in ontwikkeling, met een focus op transparantie. Het monitoren van de rol van AI in nieuwscreatie en -gebruik staat hoog op de agenda.

Ten slotte, de kloof in mediagebruik tussen generaties wordt steeds groter. Jongeren maken steeds minder gebruik van traditionele media en vertrouwen vooral op sociale media voor nieuws. Er is bezorgdheid dat jongeren onvoldoende in aanraking komen met kwaliteitsnieuws en professionele journalistiek op sociale media, wat kan leiden tot een gebrek aan vertrouwen in professionele nieuwsmerken. Het is belangrijk dat professionele journalistiek goed zichtbaar en vindbaar is op online en sociale mediaplatforms om jongeren te blijven bereiken. Het bevorderen van onafhankelijk en divers nieuws- en opinieaanbod is van maatschappelijk belang en vereist aandacht voor de toegankelijkheid van dit aanbod voor jongeren in de toekomst. Onderzoek naar het nieuwsgebruik van jongeren op sociale media is in uitvoering om inzicht te krijgen in deze ontwikkelingen. Dit onderzoek bouwt voort op eerdere bevindingen in de Mediamonitor en het Digital News Report Nederland.