Dag van de Persvrijheid: ‘Vrije en onafhankelijke journalistiek staat er goed voor in Nederland’ #monitor

Op zaterdag 3 mei – de Dag van de Persvrijheid – staan we extra stil bij het belang van vrije en onafhankelijke journalistiek. Vrije journalistiek is belangrijker dan ooit! Zo meldt NVJ.

Op deze dag verschijnt traditiegetrouw de Persvrijheidsmonitor, gepubliceerd van de hand van mr. Otto Volgenant en dr. Tarlach McGonagle. De monitor biedt een overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van de persvrijheid in Nederland. In deze 15^de editie wordt stilgestaan bij de toenemende druk op journalisten: van geweldsincidenten en juridische intimidatie tot schadelijke politieke retoriek. Ook zijn er zorgen over bezuinigingen bij de publieke omroep, mediaconcentratie en beperkte toegang tot informatie.

Nederland staat in 2024 op de vierde plaats op de World Press Freedom Index. Hoewel dat een verbetering is ten opzichte van 2023, zijn er binnenlands grote zorgen. Journalisten worden vaker bedreigd en juridisch geïntimideerd. De publieke omroep wordt geconfronteerd met forse bezuinigingen en politieke retoriek tegen de media verhardt.

Veiligheid journalisten

In 2024 werden er 249 incidenten gemeld bij PersVeilig, een stijging ten opzichte van voorgaande jaren. Bedreigingen namen licht af, maar fysiek geweld en intimidatie stegen. Vooral tijdens pro-Palestijnse demonstraties liepen journalisten verhoogd risico. Ook de samenwerking tussen politie en PersVeilig werd geïntensiveerd. De overheid zette de subsidie aan PersVeilig om in een structurele bijdrage.

Politieke druk

Politieke uitspraken tegen journalisten nemen toe. Geert Wilders en andere politici beschuldigen journalisten van partijdigheid en stellen zelfs het voortbestaan van de publieke omroep ter discussie. Incidenten, zoals de online aanval op Tim Hofman door minister Yeşilgöz, illustreren de groeiende spanningen.

Mediaconcentratie

De geplande overname van RTL Nederland door DPG Media wekt zorgen over mediapluriformiteit. Zowel de NVJ als de ACM waarschuwen voor uitholling van diversiteit en onafhankelijkheid. De EMFA (European Media Freedom Act), aangenomen in 2024, moet dergelijke ontwikkelingen op Europees niveau tegengaan door bescherming te bieden tegen politieke inmenging en media-eigendom transparanter te maken.

Slapp-zaken

Strategische rechtszaken tegen publieke participatie (SLAPPs) nemen toe. De EU heeft een richtlijn aangenomen om deze te bestrijden. In Nederland werd een conceptwet voor implementatie gepresenteerd, maar deze blijkt onvoldoende bescherming te bieden, met name voor binnenlandse SLAPP-zaken. FPU en andere organisaties benadrukken het risico van zelfcensuur en psychologische druk op journalisten.

Bronbescherming

In meerdere rechtszaken werd het recht op bronbescherming getest. Journalisten van De Correspondent werden afgeluisterd tijdens een gesprek met verdachten van de mondkapjesdeal. De rechter vond de inbreuk gerechtvaardigd, maar er is hoger beroep aangetekend. In andere zaken, zoals bij Zembla-journalist Roelof Bosma en AD-journalist Yelle Tieleman, werd het verschoningsrecht wél erkend.

Juridische procedures

Rechtszaken rond privacy en publicatierecht blijven toenemen. Enkele markante gevallen:

• De Belgische overheid wilde het boek ‘Drugsbaron’ censureren, maar kwam tot een schikking.

• Advocaat Royce de Vries wist een publicatie aanvankelijk tegen te houden, maar verloor in hoger beroep.

• Zembla kreeg alsnog gelijk over een uitzending over granulietdumping.

• Journalist Alberto Stegeman werd veroordeeld voor het plaatsen van een nepbom op een defensieterrein.

• Een andere journalist werd bestraft voor het kopen van illegaal vuurwerk voor een reportage.

Vrijheid van nieuwsgaring

De overheid belemmert soms actief de toegang tot informatie. Voorbeelden:

• Journalist Marco de Swart werd ten onrechte gearresteerd bij een demonstratie.

• Volkskrant-journalist Van Dinther werd ook aangehouden; de Nationale Ombudsman oordeelde dat dit disproportioneel was.

• Stella Braam stelt dat zij jarenlang is gevolgd door de AIVD vanwege haar werk.

• De politie verwijderde beelden van een bodycam van journalist Peter Stam; de rechtbank achtte dit toelaatbaar, maar hiertegen is hoger beroep ingesteld.